برای افزایش عملکرد دانه، بهویژه در زمینه افزایش وزن هزار دانه و کاهش درصد پوکی، باید بر مدیریت مراحل حساس رشد گیاه تمرکز کنید. در اینجا کلیدیترین استراتژیهای علمی و عملی آورده شده است:
۱. مدیریت آبیاری در مراحل بحرانی
آفتابگردان در دو بازه زمانی حساسیت شدیدی به کمآبی دارد که مستقیماً روی وزن دانه و پوکی اثر میگذارد:
مرحله ستارهای (ظهور غنچه) تا پایان گلدهی: کمبود آب در این مرحله باعث کوچک ماندن طبق و کاهش تعداد گلچهها میشود.
مرحله پر شدن دانهها: ۲ تا ۳ هفته پس از گلدهی، حیاتیترین زمان برای انتقال مواد فتوسنتزی به دانه است. تنش آبی در این مرحله باعث میشود دانههای لبه طبق پر شوند اما دانههای مرکز طبق پوک بمانند.
۲. نقش کلیدی عنصر «بُر» (Boron)
بسیاری از کشاورزان از نقش ریزمغذیها غافل میشوند. بُر مسئول انتقال قندها و رشد لوله گرده است.
تأثیر: کمبود بُر باعث اختلال در گردهافشانی و در نتیجه پوکی شدید در وسط طبق میشود.
راهکار: محلولپاشی با کودهای حاوی بُر پیش از باز شدن گلها (مرحله غنچه) میتواند درصد پوکی را به حداقل برساند.
۳. مدیریت گردهافشانی و زنبور عسل
آفتابگردان گیاهی دگرگشن است. حتی در ارقام هیبرید که تا حدی خودبارور هستند، حضور حشرات گردهافشان عملکرد را تا ۲۰ الی ۳۰ درصد افزایش میدهد.
راهکار: استقرار ۲ تا ۳ کندوی زنبور عسل در هر هکتار، بهویژه در مزارع بزرگ، باعث میشود تقریباً تمام گلچههای مرکز طبق به دانه تبدیل شوند و وزن دانه افزایش یابد.
۴. تغذیه با پتاسیم (عنصر کیفیت)
پتاسیم مسئول تنظیم فشار اسمزی و انتقال مواد غذایی از برگها به دانههاست.
تأثیر: مصرف کودهای پتاسیمی (مثل سولفات پتاسیم) باعث ضخیم شدن دیواره دانه و سنگینتر شدن وزن هزار دانه میشود.
زمان مصرف: بخشی به صورت پایه و بخشی به صورت سرک یا محلولپاشی در زمان تشکیل طبق.
۵. کنترل تراکم بوته
تراکم بیش از حد باعث رقابت گیاهان بر سر نور و آب میشود.
اگر تراکم خیلی بالا باشد، طبقها کوچک مانده و دانهها بسیار ریز میشوند (کاهش وزن هزار دانه).
تراکم بهینه (حدود ۵ تا ۷ بوته در متر مربع بسته به رقم) اجازه میدهد نور کافی به تمام برگها برسد و ظرفیت منبع (برگ) برای پر کردن مخزن (دانه) کافی باشد.
جدول خلاصه اقدامات برای کاهش پوکی و افزایش وزن
| اقدام | زمان اجرا | هدف اصلی |
| محلولپاشی بُر | ظهور غنچه | کاهش پوکی مرکز طبق |
| آبیاری منظم | بعد از گلدهی | افزایش وزن هزار دانه |
| محلولپاشی پتاسیم | شروع دانه بندی | افزایش ضخامت و وزن مغز دانه |
| استقرار کندو | شروع گلدهی | تلقیح کامل گلچهها |
